เทคนิคการดูแลผู้ป่วยอัลไซเมอร์ที่บ้านอย่างมีความสุข

เป้าหมายของการดูแลผู้ป่วยอัลไซเมอร์ คือ

ชะลอการเสื่อมถอยของความสามารถสมอง และอาการแสดงให้ช้าลง
ช่วยให้ผู้ป่วยสามารถคงความสามารถในการทำกิจวัตรประจำวัน และคงความสามารถในการดูแลตัวเองให้เหมาะสมในแต่ละระยะของโรค
ช่วยเพิ่มคุณภาพชีวิตทั้งผู้ป่วย ผู้ดูแล และสมาชิกในครอบครัวให้อยู่ได้อย่างมีความสุข

เทคนิคการดูแลผู้ป่วยอัลไซเมอร์เบื้องต้นที่บ้าน

1. ส่งเสริมการทำกิจวัตรประจำวัน เพื่อกระตุ้นให้ผู้ป่วยคงความสามารถในการดูแลตนเองให้ได้นานมากขึ้น

● กิจกรรมการอาบน้ำ การทำความสะอาดร่างกาย จัดเตรียมอุปกรณ์ที่คุ้นเคย ไม่ซับซ้อน บอกขั้นตอนช้าๆ มีการบอกก่อนทำกิจกรรม เตรียมสถานที่ให้เหมาะสม ปลอดภัย ไม่ลื่น มีเก้าอี้นั่ง เตรียมน้ำที่อุณหภูมิที่เหมาะสม ระวังเรื่องความรู้สึกเขินอายเวลาต้องถอดชุด

● กิจกรรมการรับประทานอาหาร จัดเตรียมปริมาณอาหารให้พอดีในแต่ละมื้อ ระวังไม่ให้อาหารร้อนจัดเกินไป อาหารสุกสะอาด เคี้ยวง่าย ย่อยง่าย ได้รับสารอาหารครบถ้วน บางครั้งอาจรับประทานมื้อละน้อยๆแต่ถี่มากขึ้นได้ ไม่ตำหนิ หากทานเลอะเทอะ จัดเตรียมบรรยากาศในการรับประทานอาหารให้ดีตามที่ผู้ป่วยเคยชอบ อาจใช้เครื่องตกแต่งที่มีสีสัน มีการเปิดเพลง หรือทำให้สนุกสนาน หากเป็นไปได้ควรจัดเวลาของครอบครัวให้ได้มีโอกาสรับประทานอาหารร่วมกันบ้าง

● พยายามจัดตารางทำกิจวัตรประจำวัน อาบน้ำ ขับถ่าย ทานอาหาร เข้านอน ที่สม่ำเสมอ และเหมาะกับวิถีชีวิตของผู้ป่วย จะช่วยให้ผู้ป่วยเรียนรู้สิ่งที่ต้องทำทีละนิด ลดการสับสน ให้รู้สึกเป็นเรื่องสบายๆ ปรับเปลี่ยนได้ในบางครั้งตามความเหมาะสมของสถานการณ์ เพื่อให้เกิดความพึงพอใจมากขึ้น

2. ช่วยเหลือด้านการสื่อสารและการใช้ภาษา

● เมื่อจะเริ่มพูดคุย ใช้เสียงที่ดังเพียงพอและนุ่มนวล ควรลดเสียงรบกวนอื่นๆ เช่น ปิดโทรทัศน์ (ขออนุญาตผู้ป่วยก่อน) เรียกความสนใจผู้ป่วยโดยสัมผัสมือหรือต้นแขน อยู่ด้านหน้าผู้ป่วยหรือบริเวณที่เห็นได้ง่าย รักษาระดับใบหน้าให้เท่าๆกันเพื่อให้ผู้ป่วยกำหนดตำแหน่งเจ้าของเสียงได้ง่าย

● ระหว่างการสนทนา อาศัยการสบตา หรือใช้การสัมผัสโดยอาจกุมมือผู้ป่วยไว้เพื่อให้ผู้ป่วยมีสมาธิ บางครั้งอาจต้องพูดอธิบายซ้ำ ให้รู้สึกเป็นเรื่องปกติ เลือกใช้ข้อความสั้นๆ เข้าใจง่าย พูดคุยทีละหัวข้อ อธิบายทีละขั้นตอน ไม่ปนหลายเรื่อง ใช้น้ำเสียงนุ่มนวล และสังเกตท่าทางของผู้ป่วยไปด้วยว่ารับรู้เข้าใจหรือไม่ไปด้วย

3. ลดความกังวลและความเครียดของผู้ป่วย

● ให้ข้อมูลเกี่ยวกับตนเอง และฝึกการรับรู้สิ่งรอบตัว เช่น กำลังอยู่ที่ไหน เป็นวัน เวลาอะไร ได้รับประทานอาหารหรือยัง เพื่อลดการสับสนที่อาจจะเกิดขึ้นในบางครั้ง

● จัดวางสิ่งของที่ผู้ป่วยใช้ประจำไว้ที่เดิมที่คุ้นเคย สามารถหยิบใช้งานได้สะดวก

● ทำกิจกรรม ชวนดูรูปสมาชิกในครอบครัว หรือการท่องเที่ยวในอดีต ที่ทำให้มีความสุข พร้อมกับกระตุ้นให้นึกชื่อหรือสถานที่ ผู้ดูแลควรทำให้เป็นเรื่องสนุกสนาน อาจใช้เวลานึกคำตอบซึ่งเป็นการฝึกสมองให้ไปหาข้อมูล แต่หากดูยุ่งยากมากเกินไป ควรให้คำใบ้ หรือเปลี่ยนเรื่องไปเลยก็ได้

● เล่นดนตรี ร้องเพลง การสวดมนต์ และการทำกิจกรรมใหม่ๆ ก็เป็นอีกวิธีในการช่วยฝึกกระตุ้นความจำได้

● ชักชวนในการทำกิจกรรมสร้างสรรค์ต่างๆ พยายามพิจารณาจากวิถีชีวิต อาชีพ และสิ่งที่ชอบมาทำ เช่น การเตรียมอาหาร ทำความสะอาดง่ายๆ เดินเล่นนอกบ้าน ชมสวนเพื่อเปลี่ยนบรรยากาศ เพื่อให้ผู้ป่วยสดชื่น และยังส่งเสริมการมีกิจกรรมในครอบครัว ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกมีคุณค่าและอบอุ่น

4. จัดการกับพฤติกรรมอารมณ์ต่าง ๆ ที่ไม่พึงปรารถนา เช่น ไม่ยอมอาบน้ำ  ปัญหาการกิน  การนอนเปลี่ยนแปลง  อารมณ์ฉุนเฉียว ก้าวร้าว เกรี้ยวกราด
โดยใช้หลักการ 4 บ ได้แก่

● บอกเล่า เช่น ผู้ป่วยก้าวร้าว ให้บอกหรืออธิบายผู้ป่วยโดยใช้น้ำเสียงนุ่มนวล สบายๆ
● บอกซ้ำ ด้วยท่าทีที่เป็นมิตร พูดช้า ๆ ที่ละขั้นตอน ด้วยความเข้าใจ
● เบี่ยงเบน ไปในเรื่องอื่น หรือกิจกรรมอื่นๆที่น่าสนใจ โดยไม่ต้องโต้เถียง แม้ว่าผู้ป่วยจะเข้าใจผิด เช่น พาออกไปนั่งรถเล่น  จะทำให้ผู้ป่วยอารมณ์ดีขึ้น หรืออาจใช้วิธีการตามน้ำในระยะแรก แล้วค่อยเบี่ยงเบนให้ผู้ป่วยทำเรื่องอื่นต่อไป
● แบ่งเบา/บำบัด เช่น ใช้วิธีนวดเพื่อให้ผู้ป่วยผ่อนคลาย ให้ผู้ป่วยทำกิจกรรมที่ง่าย ๆ ไม่ซับซ้อน จัดสิ่งแวดล้อมให้สงบ เปลี่ยนสิ่งกระตุ้นและบรรยากาศให้ดี

5. การดูแลเมื่อมีอาการแทรกซ้อนทางจิตเวช

● อาการหวาดระแวง เช่น ระแวงว่ามีคนในบ้านขโมยของ หรือปองร้าย ผู้ดูแลต้องเข้าใจว่าผู้ป่วยไม่สามารถควบคุมพฤติกรรมเหล่านี้ได้ และเป็นจากโรค จึงไม่ควรโต้เถียง แต่ช่วยผู้ป่วยหาของที่คิดว่าถูกขโมยไป หรือเปลี่ยนแปลงความสนใจไปเรื่องที่น่าสนใจเรื่องอื่น

● อาการประสาทหลอน เช่น เห็นคนที่เสียชีวิตแล้วมาเยี่ยม หรือได้ยินเวียงแว่ว ควรลองหลีกเลี่ยงสิ่งกระตุ้นที่ไม่ชัดเจน ที่จะทำให้เกิดความสับสนได้ง่าย เช่น กระจก รูปปั้น รูปคน ลองวิเคราะห์หาสาเหตุ เช่น การนอนผิดปกติ ผลข้างเคียงจากยา และการขาดน้ำ เป็นต้น หากยังคงผิดปกติควรรีบปรึกษาแพทย์ที่ดูแล

6. การดูแลโรคประจำตัวอื่น ๆ

(ถ้าผู้ป่วยมีโรคร่วมด้วย) เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดสูงให้พยายามควบคุมโรคเหล่านี้ให้ดี ดูเรื่องการทานยาและการติดตามอาการอย่างสม่ำเสมอ เพื่อลดการเกิดภาวะแทรกซ้อนที่จะเป็นสาเหตุที่ทำให้ผู้ป่วยมีอาการแย่ลงกว่าเดิม

7. อาหาร ผู้ดูแลมีบทบาทสำคัญในการดูแลให้ผู้ป่วยได้รับโภชนาการที่เหมาะสำหรับผู้ป่วยอัลไซเมอร์อย่างเพียงพอและสม่ำเสมอ สารอาหารที่มีการศึกษาว่ามีประโยชน์ต่อการสร้างเสริมการเชื่อมต่อเซลล์ประสาทและการทำงานของสมอง เช่น

● กลุ่มไขมันโอเมก้า3 ที่เป็นโครงสร้างหลักของสมอง
● โคลีน มีบทบาทสำคัญต่อโครงสร้างเซลล์สมองและการทำงานของสารสื่อประสาท
● วิตามินบี และ กรดโฟลิก ช่วยในการทำงานของระบบประสาท
● สารต้านอนุมูลอิสระ ช่วยป้องกันสมองจากอนุมูลอิสระ

8. การออกกำลังกาย และการฝึกเคลื่อนไหวร่างกาย

ผู้ป่วยควรทำการฝึกอย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอ เพื่อให้คงความแข็งแรงของร่างกายและจะทำให้สามารถใช้ส่วนต่างๆของร่างกายได้นานมากขึ้น ผู้ดูแลสามารถช่วยให้ผู้ป่วยฝึกเคลื่อนไหวทั่วไป และอาจติดตั้งราวสำหรับยึดเกาะ เพื่อช่วยในการเดิน
การลุกยืน และการเคลื่อนไหวด้วยตนเอง

9. ป้องกันก่อนเกิดปัญหา

● จัดสภาพแวดล้อมในบ้านให้ปลอดภัย วางของให้เป็นระเบียบ วางในที่เดิมที่ผู้ป่วยคุ้นชิน เพื่อลดการเกิดอุบัติเหตุ
● จัดเก็บของมีคม ไม่ขีด ไฟแช็ค ไว้ในที่มิดชิด
● จัดเตรียมรูปของผู้ป่วยที่ถ่ายไว้ล่าสุดเพื่อใช้ติดตามกรณีผู้ป่วยสูญหายควรให้ผู้ป่วยพกกระดาษ หรือสร้อยคอ/ข้อมือ ที่ช่วยบอกว่าผู้สูงวัยมีปัญหา ด้านความจำ ระบุหมายเลขโทรศัพท์สำหรับติดต่อกลับและข้อมูลตามความเหมาะสม

ตรวจทานโดย นายแพทย์ อดิศักดิ์ กิตติสาเรศ
ผู้เชี่ยวชาญด้านอายุรกรรม สาขาประสาทวิทยา